سيماي محيط زيست استان
مقدم: 

 محيط زيست از ديدگاه قرآن  

با نگاهي به آيات و روايات و سيره ي اهل بيت (ع) روشن مي گردد كه هيچ مكتبي مانند اسلام به طبيعت و محيط زيست اهميت نداده است . از سوي ديگر ، قرآن كريم در بسياري از آيات ، انسان ها را به مطالعه طبيعت و عناصر آن فراخوانده است . همچنين بسياري از سوره هاي قرآن كريم به نام يكي از عناصر طبيعت خوانده مي شود، مانند سور شريفه بقره ، رعد ، نحل ، نور ، عنكبوت ، نجم ، فجر ، شمس ، حديد ، ليل ، قمر ، تين ، ناس و... . خداوند منان، سرنوشت بشر را به گونه اي رقم زده است كه در دامان طبيعت رشد كند و به آن نيازمند باشد . طبيعت به شكلي خلق شده است كه در خدمت انسان باشد و نيازهاي او را برطرف كند.
با در نظر رفتن اين نكته كه به حكم قرآن كريم همه چيز در جهان آفرينش بر پايه ي نظم و عدالت استوار است و هر چيزي به اندازه لازم آفريده شده است ، (قمر ، 49) اين نتيجه به دست مي آيد كه نابساماني هاي موجود در طبيعت و آلودگي هاي زيست محيطي ناشي از بهره وري نادرست از طبيعت و منابع آن است . فعاليت هاي انسان براي رسيدن به رفاه و توسعه اقتصادي و اجتماعي ، خود باعث تخريب محيط زيست شده است. اين تخريب آنچنان در وضعيت آب و هواي كره زمين ، دگرگوني ايجاد كرده كه سلامتي و حيات او و ساير موجودات زنده را به خطر انداخته است. شرايط به وجود آمده به حدي وخيم است كه امروزه از آن به عنوان »بحران محيط زيست« ياد مي شود . براي رهايي از اين بحران بايد به اصول اخلاقي و متون ديني بويژه اسلام مراجعه كنيم
، زيرا مبناي پيدايش بحران زيست محيطي كنوني ، بحران اخلاق در ميان انسان هاست
محيط زيست در احاديث:
امام صادق(ع) مي فرمايد :
زندگي بدون داشتن سه چيز، بر انسان گوارا نيست: هواي تميز، آب فراوان و گوارا و زمين حاصل خيز   
محيط زيست از ديدگاه مقام معظم رهبري:
مسئله محيط زيست ،مسئله اين دولت يا آن دولت،مسئله ي اين شخص يا آن شخص و مسئله اين جريان و آن جريان نيست
بلكه موضوعي كشوري و ملي است كه بايد براي حل مشكلات مرتبط با آن دست به دست يكديگر دهند. (بيانات
71/21/39 معظم له)

اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران: 
در جمهوري  اسلامي، حفاظت  محيط زيست  ك ه نسل  امروز و نسل هاي  بعد بايد در آن  حيات  اجتماعي  رو به  رشدي  داشته  باشند ،وظيفه  عمومي  تلقي  م يشود. از اين  رو فعاليت هاي  اقتصادي  و غير آ ن ك ه با آلودگي  محيط زيست  يا تخريب  غير قابل  جبران  آ ن ملازمه  پيدا كند، ممنوع  است". 

گام های سبز دولت سیزدهم در حفظ محیط زیست

 
جمع آوری ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گازهای مشعل ( فلر )
آزادی سواحل به نفع مردم و محیط زیست
تعیین بند اعتباری برای آلودگی هوا برای اولین بار
اجرای عملیات مقابله با گرد و غبار در کشور
تجهیز محیط بانان به ۱۲۰۰ دستگاه موتورسیکلت
ملی شدن شاخص‌های پایداری محیط‌زیست
ارزش گذاری اقتصادی به روش های پیشرفته دنیا
تنظیم قانون حفاظت و بهره برداری پایدار از حیات وحش
فهرست مهره داران به روز می شود
تقویت جوامع محلی برای حفاظت از حیات وحش
تقویت ساختار قانونی اکوتوریسم و طبیعت‌گردی
حوزه حفاظت محيط زيست  
توسعه فرع بر محیط زیست است
(اولین نشست تخصصی رئیس جمهور با فعالان و اساتید محیط زیست)
حفاظت از محیط زیست از اولویت‌های دولت مردمی است به طوری که در اولین جلسه هیات دولت مسائل مربوط به محیط زیست بررسی و مصوبات مهمی در این زمینه به تصویب رسید، سازمان حفاظت محیط زیست هم به عنوان متولی حفاظت از عرصه های طبیعی و زیستمندان آن در ۶ ماه گذشته اقدامات زمین مانده زیادی را در این زمینه در دستور کار قرار داد. 
اهداف راهبردي حوزه محيط زيست عبارتند از:  
 پايدارسازي كمي و كيفي آب و خاك؛  
 دستيابي به هواي سالم و پاك و سطوح قابل قبول آلاينده ها؛
حفظ و بازسازي تنوع زيستي؛ 
نيل به پايداري عرصه هاي طبيعي؛  
 لحاظ ارزشگذار ي محيط زيست در تصميم ي گريها و حركت به سوي اقتصاد سبز؛  
راهبردها  
 براي دستيابي به اين اهداف راهبردي، سه راهبرد زير تنظيم شده اند:  
 پايدارسازي محيط زيست با تاكید بر حفاظت؛ 
استقرار حكمراني شايسته محيط زيست؛
ساماندهي اقتصاد محيط زيست. 
اولويت هاي راهبردي  
 براي هر كدام از راهبردهاي مذكور، اولويت هاي راهبردي به  شرح ذيل طراحي شده اند:  
ايجاد مديريت يكپارچه و كارآمد كاهش آلودگي هواي كلان شهرها آلودگي هوا از معضلات اصلي زيست محيطي كلانشهرهاي كشور است كه سبب افت جدي كيفيت زندگي شهروندان است.  
احياي مديريت حوضه اي آب با اولويت تعادل بخشي منابع زيرزميني  
مديريت انرژي در جانب عرضه و تقاضا  
اعمال مديريت آب محور و افزايش بهره وري آب كشاورزي  
اجراي جدي برنامه مديريت خاك، پسماند و فاضلاب و تكميل مقررات آن  
ارتقاي كارآمدي در حفاظت منابع طبيعي و تنوع زيستي  
احياي شوراي عالي محيط زيست و تشكيل و فعال نمودن صندوق محيط زيست  
ايجاد دفتر توسعه پايدار و محيط زيست در سازمان مديريت و برنامه  
تقويت و حمايت سازمانهاي مردم نهاد زيست محيطي سازمانهاي مردم نهاد از مهمترين عوامل پويايي و انسجام ملي بوده و ضريب امنيت و حس تعلق را افزايش مي دهند.  
آموزش و ترويج سواد، اخلاق، رفتار و عمومي سازي فرهنگ محيط زيست   
 ارتقاي ديپلماسي آب و احياي ديپلماسي محيط زيست با تاكيد بر معضل ريز گردها  
توانمندسازي ساختاري و اقتدار محيط زيست در حاكميت  
 لحاظ ارزش اقتصادي آب، خاك و انرژِيِ براي بهره بردار  
ارزيابي زيست محيطي - اجتماعي در همه طرحها و لحاظ جدي اقتصاد محيط زيست  
اتخاذ رويكرد هزينه فايده زيست محيطي در سياست خارجي  
اجراي ابزارهاي انگيزشي بازارمبنا و توسعه اشتغال سبز  
اعمال رويكرد هزينه- فايده زيست محيطي كليه بخشها در حسابهاي ملي  
لحاظ آمايش سرزمين با محوريت آب و محيط زيست در برنامه ها و طرحهاي توسعه  
سيماي محيط زيست استان :
طبيعت استان خراسان جنوبي با توجه به عواملي مانند موقعيت جغرافيايي، ارتفاع از سطح دريا، ساختمان زمين شناسي، شرايط آب و هوايي و شكل زمين از تنوع زيستي فوق العاده اي برخوردار است. قرار گرفتن اين استان در كمربند اقليمي خشك همراه با عوامل طبيعي ديگر چهره بياباني و نيمه بياباني به آن داده است. البته محدوديتهاي اقليمي ناشي از اين موقعيت در برخورد با سيماي كوهستاني ناحيه تا حدودي جبران مي شود. با نگاهي گذرا بر آنچه كه امروز بوم زيست هاي مختلف جهان از آن جمله بر كشور خودمان وارد مي شود اين ضرورت كه بايستي مناطقي از كشور و استان به منظور حفظ اين زيست بومها و تضمين تعادل اكولوژيكي حاكم بر اكوسيستم حفظ گردد، اجتناب ناپذير مي نمايد. ايجاد مناطق ويژه زيستگاهي و حفاظت از آن توسط سازمان حفاظت محيط زيست كشور تلاشي خردمندانه براي حفظ تنوع زيستي و گونه هايي كه مورد تهديد و تخريب قرار گرفته و به نابودي كشيده شده اند، مي باشد. حال با توجه به روند رو به رشد جمعيت انساني، افزايش عدم احساس مسئوليت، متاثرشدن اكوسيستم هاي طبيعي و منابع زنده آن و نگريستن به طبيعت به عنوان كالاي رايگان از ديدگاه توسعه كنوني مسلماً ظرفيت پذيرش محيط پرگشته و آينده پر مخاطرهاي را فرا روي ما قرار خواهد داد. در اين وضعيت به منظور حفظ و حراست از آنچه باقي مانده، انتخاب مناطقي كه هنوز ارزش هاي زيستي آن كاملاً نابود نگشته، الزامي به نظر مي رسد .اكوسيستم هاي مناطق كويري از قابليتها و ارزشهاي اكولوژيك بالايي برخوردار مي باشند. وجود گونه هاي گياهي وجانوري خاص و طبيعت منحصر بفرد آن، اين مناطق را در زمره پر ارزشترين اكوسيستم هاي طبيعي قرار داده است. با عنايت به وضعيت آب و هوايي اين مناطق و وجود چشم اندازهاي خاص آن از جمله پديده شنهاي روان و وجود گونه هاي گياهي و جانوري سازگار با سخت ترين شرايط اقليمي مي تواند اين مناطق را يكي از جذاب ترين مناطق طبيعت گردي كشور تبديل نمايد . اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان جنوبي به منظور حفظ ذخيره گاههاي زيستي ژنتيكي و حمايت از گونه هاي گياهي وجانوري و ژن هاي بومي منطقه و براي انجام امور تحقيقاتي و بهره وري معقول و حفظ نسل گونه هاي مختلف و جلوگيري از تعرض انسان ها مناطقي را با توجه به شرايط خاص منطقه منجمله وجود گونه هاي نادر و با ارزش وكمياب گياهي وجانوري تحت پوشش قرارداده و از آنها حفاظت وحراست مي نمايد.
در استان خراسان جنوبی تعداد 7 منطقه حفاظت شده، 3 پناهگاه حیات وحش، 6 منطقه شکارممنوع، 4 منطقه شکارممنوع مرزی وجود دارد

لیست مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی
                                         




لیست مناطق شکارممنوع مصوب و مرزی استان
















لیست مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست استان









مروری بر وضعیت تنوع زیستی خراسان جنوبی
استان خراسان جنوبی با وسعتی معادل 15101800 هکتار حدود 9 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است، اما با توجه به موقعیت قرارگیری مناطق پست یا مرتفع، به دو دسته 1- خشک و گرم و 2- خشک و ملایم تقسیم می شود.
وضعیت توپوگرافیک و تشکیلات زمین شناسی منجر به پیدایش تنوع بیولوژیک بی نظیر و متنوعی در استان گردیده است. به طوری که بیش از 1۰۰۰ گونه گیاهی، بالغ بر 300 گونه جانوری شامل 50 گونه پستاندار، 228 گونه پرنده، 50 گونه خزنده و 3 گونه دوزیست در زیستگاه های استان پراکنده اند. از جمله گونه های شاخص استان می توان به یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، آهو، قوچ و میش، کل و بز، جبیر، انواع گربه سانان کوچک، روباه شنی، هوبره، زاغ بور، انواع پرندگان شکاری، انواع خزندگان اشاره نمود. اگر چه اغلب مناطق استان دارای اقلیم بسیار خشک می باشد، ولی تالاب ها و آبگیرهای استان از جمله پناهگاه حیات وحش تالاب کجی نمکزار نهبندان علاوه بر پرندگان ساکن همه ساله میزبان جمعیت های بزرگ از پرندگان مهاجر از قبیل: انواع آبچلیک، حواصیل، باکلان، اردک، کشیم،چنگر، پاشلک، فالاروپ و ...  هستند که در میسر مهاجرتشان در آبگیر های استان مستقر می شوند.
به منظور حفاظت از تنوع زیستی موجود، نمونه هایی شاخص از طبیعت و  زیستگاه های استان در ۴ گروه در قالب مناطق حفاظت شده، پناه گاه های حیات وحش، پارک های ملی و آثار طبیعی ملی انتخاب و تا حد توان حفاظت و حراست می گردند. لکن متاسفانه عوامل متعددی مانند رشد جمعیت، بهره برداری ناپایدار از منابع و فعالیت های انسانی مخرب، تنوع زیستی استان را به شدت تهدید می کند. از طرفی چرای بیش از ظرفیت مراتع صدمات زیادی را به جوامع گیاهی وارد کرده است و از سویی دیگر شکار و تله گذاری غیر مجاز نیز، جمعیت حیات وحش جانوری را به شدت کاهش داده و بسیاری از آنها را در فهرست گونه های در معرض خطر قرار داده است. به طوری که بر اساس فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، تعداد 5 گونه پستاندار (یوزپلنگ، قوچ و میش، کل و بز، آهو، زرده بر)، 6 گونه پرنده (بالابان، کرکس کوچک، عقاب تالابی، عقاب شاهی، هوبره، اردک سرسفید) و 3 گونه خزنده (لاک پشت آسیایی، لاک پشت مهمیز دار و آگامای سروزغی ایرانی) در زمره گونه های در معرض تهدید قرار گرفته اند.
اگر چه فعالیت هایی برای جلوگیری از تخریب تنوع زیستی و احیای منابع طبیعی آسیب دیده صورت گرفته است و همچنین در سال های اخیر شاهد نگرش مثبت مردم استان نسبت به رعایت حقوق حیوانات هستیم، ولی عوامل مختلفی مانند وقوع خشکسالی های طولانی و مکرر در کنار بهره برداری بی رویه از منابع آب، خاک و پوشش گیاهی، زوال تنوع زیستی را شدت بخشیده است.
با توجه به موارد فوق الذکر، انجام اقدامات ذیل در راستای حفاظت مؤثر از تنوع زیستی و بهره برداری پایدار از آن ضروریست:

• ارتقای سطح آگاهی اجتماعی و فرهنگ سازی در مورد حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع و اجزای تنوع زیستی و جلب مشارکت مردمی با همکاری فعال رسانه ها
• اجرای طرح آمایش سرزمین و بهره برداری از نتایج حاصل از مطالعات آمایش سرزمین و توان اکولوژیک و پایداری منابع طبیعی
• حمایت از پروژه های حفاظتی با مشارکت جوامع و آحاد مردم در خصوص مدیریت منابع طبیعی، بهره برداری پایدار و حفاظت از تنوع زیستی
• تکمیل طرح های مدیریت توجیهی و تفصیلی مناطق و تخصیص اعتبارات لازم برای اجرای آن ها در مناطق تحت مدیریت
• انجام مطالعات میدانی بر روی گونه ها  و اکوسیستم های منتخب برای درک بهتر از وضعیت تنوع زیستی و به کارگیری روش های صحیح حفاظت و احیای گونه های اندمیک در معرض خطر
• مدیریت و کنترل چرای دام های اهلی از مراتع

حفاظت از محیط زیست بیانگر احساس مسوولیت در حفظ ارزش های این آب و خاک و نشانه اهمیت قایل شدن برای نسل های آینده و ادای دین به باورهای انسانی و اسلامی است که قطعا نیازمند همکاری و همراهی تک تک هم استانی های عزیز است. پس بیایید با نهادینه کردن فرهنگ حفاظت از طبیعت و رعایت حقوق حیوانات از دوران کودکی، زمینه علاقه و عشق به طبیعت را در فرزندانمان ایجاد تا با یاری هم آسیب کمتری به طبیعت وارد آورده و در راستای اهداف توسعه پایدار گام برداریم.
گرد و غبار در خراسان جنوبی
خشکسالی‏های سالیان اخیر نقش بسیار موثری در وقوع و گسترش گردوغبار و فرسایش بادی در استان داشته است. مهمترین اثرات خشکسالی‏ها را در کاهش شدید ریزش‏های جوی، کاهش و یا انهدام پوشش گیاهی طبیعی (مرتعی و جنگلی)، کاهش رطوبت سطحی خاک‏ها، خشکی شدید اراضی کشاورزی بویژه دیم‏زارها، کاهش آبدهی رودخانه‏های فصلی، خشکیدن و یا کم آبی تالاب‏ها و آبگیرها، کاهش حجم آب‏های زیرزمینی، کاهش رطوبت هوا و... می‏توان مشاهده نمود. براساس بررسیها کانون‏های گردوغبار با منشاء داخلی در استان خراسان جنوبی ( مطالعات منشاءیابی داخلی فرسایش بادی ، توفان ماسه و گردوغبارسال 1398،)  چهار کانون اصلی با شدت زیاد و خیلی زیاد وجود دارد و سطح کانون‌های گردوغبار استان برابر‏ 5173597 هکتار( تقریبا یک سوم مساحت استان ) و با شدت‏های غبارخیزی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد برآورد شده است که به طور متوسط سالانه 729692 تن گردوغبار از این نواحی برخاست نموده و در سطح استان و مناطق همجوار ریزش می‏نماید. نتایج حاکی از آن است که اگر چه کانون‏های گردوغبار با شدت زیاد و خیلی زیاد، مساحت نسبتا کمی از کل کانون‏ها را شامل می‏شود ولی نقش قابل توجهی در انتشار گردوغبار به اتمسفر دارد.

تنظیم و گردآوری کنندگان:  
فاطمه دعاگویان -رویا هدایتی زاده- راضیه دری گیو - فاطمه سلطان پور- شهریور 1401